Đằng sau con số 29.200 tỷ đồng cần cho nước sạch nông thôn là nỗi lo lớn của ngành thủy lợi
Trong tiến trình phát triển nông nghiệp bền vững, nước sạch nông thôn giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Nước sạch không chỉ là nhu cầu thiết yếu của đời sống mà còn là nền tảng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo đảm môi trường an toàn cho sản xuất.
Ngày 24/11/2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1978/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Mục tiêu đặt ra là đến năm 2030 có 80% người dân nông thôn sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn, và đến năm 2045, con số này đạt 100%.
Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp cùng Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Diễn đàn “Vai trò của nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn trong phát triển nông nghiệp bền vững, xây dựng nông thôn văn minh”. Ảnh: Nguyên Vỹ
“Một môi trường nông thôn sạch sẽ, không ô nhiễm nguồn nước và không còn rác thải tồn đọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi để xây dựng nông thôn văn minh, xanh, sạch, đẹp”, ông Việt nhấn mạnh.
Theo Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, hiện có 68% hộ dân nông thôn được sử dụng nước đạt quy chuẩn, trong đó 60% sử dụng nước từ công trình cấp nước tập trung và 8% từ cấp nước hộ gia đình.
Cả nước có hơn 18.000 công trình cấp nước tập trung, nhưng chỉ 32% hoạt động bền vững, còn lại nhiều công trình hoạt động kém hiệu quả hoặc ngừng hoạt động.
Đến nay, có 6.084/7.669 xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 2.567 xã đạt chuẩn nâng cao và 743 xã đạt chuẩn kiểu mẫu.
Hệ thống nước sạch đã góp phần quan trọng giúp các địa phương hoàn thành tiêu chí môi trường trong chương trình xây dựng nông thôn mới.
Tuy nhiên, lĩnh vực này vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là thiếu vốn đầu tư.
Giai đoạn 2020–2024, tổng vốn dành cho nước sạch nông thôn mới đạt 13.400 tỷ đồng, trong khi nhu cầu giai đoạn 2021–2025 cần khoảng 29.200 tỷ đồng, tức còn thiếu gần 16.000 tỷ đồng.
Ngoài ra, năng lực quản lý ở cấp cơ sở còn hạn chế. Hiện 72,5% công trình do UBND xã và cộng đồng quản lý, nhưng nhiều nơi thiếu kinh phí duy tu, bảo dưỡng nên hoạt động không ổn định.
Đẩy mạnh chuyển đổi số và liên kết đa ngành để phát triển nước sạch nông thôn bền vững
Ông Lương Văn Anh – Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi cho rằng, phát triển nước sạch nông thôn gắn với chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu.
Ứng dụng công nghệ số trong giám sát, quản lý và vận hành hệ thống cấp nước giúp nâng cao hiệu quả đầu tư, đảm bảo công bằng trong tiếp cận nước sạch và bảo vệ tài nguyên nước. “Đây là nền tảng để nâng cao chất lượng sống và xây dựng nông thôn đáng sống trong giai đoạn mới”, ông Anh nói.
Trong thời gian qua, ngành nước sạch đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại. Nhiều địa phương triển khai hệ thống giám sát chất lượng nước trực tuyến, áp dụng công nghệ lọc sinh học, lọc RO hoặc kết hợp năng lượng tái tạo để giảm chi phí vận hành.
Đến cuối năm 2024, cả nước có 921/4.611 công trình có công suất trên 100m³/ngày, đêm được phê duyệt kế hoạch cấp nước an toàn. Đồng thời, 56/63 tỉnh thành đã thành lập Ban chỉ đạo cấp nước an toàn và 41 tỉnh ban hành quy chuẩn kỹ thuật địa phương về chất lượng nước.
Để đạt mục tiêu 100% người dân nông thôn được dùng nước sạch vào năm 2045, ngành thủy lợi xác định các giải pháp trọng tâm. Trước hết là hoàn thiện hệ thống pháp lý, xây dựng Luật Cấp thoát nước và các quy định về cấp nước sinh hoạt nông thôn. Song song đó là đầu tư phát triển hạ tầng ở vùng khó khăn, biên giới, hải đảo và nơi chịu ảnh hưởng nặng của biến đổi khí hậu.
Bên cạnh nguồn vốn ngân sách, cần đẩy mạnh xã hội hóa và huy động ODA, khuyến khích các địa phương lồng ghép vốn từ các chương trình mục tiêu quốc gia.
Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi cũng kiến nghị Chính phủ ưu tiên nguồn ngân sách và sớm hoàn thiện khung pháp lý phục vụ quản lý nhà nước về nước sạch.
Công tác tuyên truyền, hướng dẫn người dân sử dụng nước tiết kiệm và an toàn cũng được chú trọng. Một trong những hướng đi mới là phát triển mô hình thu, trữ và xử lý nước an toàn tại hộ gia đình ở vùng hạn hán, xâm nhập mặn. Đây là giải pháp linh hoạt, chi phí thấp, phù hợp với điều kiện nhiều vùng nông thôn.
Theo các chuyên gia, nước sạch nông thôn là một phần không thể tách rời trong quá trình phát triển nông nghiệp bền vững và xây dựng nông thôn văn minh.
Khi người dân được tiếp cận nguồn nước sạch, được sống trong môi trường an toàn, đó không chỉ là thước đo của tiến bộ xã hội mà còn là nền tảng cho một tương lai xanh và bền vững của đất nước.
